一缽千家飯
孤身萬里遊
青目睹人少
問路白雲頭
布袋和尚偈诗 (1)
“Nhất bát thiên gia phạn
Cô thân vạn lý du
Thanh mục đổ nhân thiểu
Vấn lộ bạch vân đầu”
Bố Đại Hòa thượng thi kệ:
“Một bát cơm ngàn nhà,
Thân chơi muôn dặm xa,
Mắt xanh xem trần thế,
Mây trắng hỏi đường qua”
Tiếng Phạn là Bát Đa La (Sanskrit patra – Haùn 鉢 盂, dịch là Ba Đa La, Bá Đát La, Bát Hòa La…) lại gọi là Bát vu, ứng pháp khí, ứng lượng khí. Bát vu là một trong những pháp khí mà Tỳ kheo phải mang theo bên mình dùng để khất thực (2), cho nên bình bát là Pháp khí thường thấy trong nhà Phật. Trong Phật giáo, nguyên do Phật chế định cho hàng Tỳ kheo trì bát có rất nhiều câu chuyện.
* Bình bát đức Phật chế định dùng để đựng thức ăn:
Trong Kinh Luật chép rằng: Đức Phật sau khi thành đạo bảy ngày không có thức ăn để dùng, bấy giờ hai vị thương buôn là Đề Vị và Ba Lợi được thổ thần mách bảo, nên hai người đem dâng lên Phật mật ong. Phật bèn nghĩ, chư Phật đời quá khứ đều dùng bình bát để nhận thức ăn, nhưng hiện tại Ta không có bình bát thì phải làm sao? Bốn vị Thiên Vương biết được tâm niệm của Phật, bèn đem bình bát đến dâng Phật. Phật nghĩ bốn cái bát nầy làm sao sử dụng cho hết. Thế là Ngài đem bốn cái xếp chồng lên, rồi để trong lòng bàn tay trái, tay phải đè lên trên dùng thần lực biến thành một cái bát. Bình bát bằng đá xanh nầy của Phật có thể đựng ba đấu, trọng lượng của nó rất nặng.
Trong giới luật Phật chế định bát bằng đá là Phật dùng, các Tỳ kheo không được dùng bát bằng đá.
Trong Phật giáo Bổn Tôn cầm bát đó là Phật. Có một vài tự viện tôn thờ hình tượng Phật Thích Ca thân đắp ca sa vàng, ngồi kết già trên hoa sen, tay trái cầm bình bát. Ngoài ra trong Phật giáo, hình tượng biểu hiện cầm bát gồm có: Phật Dược Sư, Bồ tát Vô Cấu Quang, Bồ tát Thiên Thủ Quan Âm, Bồ tát Hương Tượng …
Về sau, bình bát trở thành pháp khí để Tăng chúng đi khất thực, thọ nhận trời người cúng dường đúng như pháp, cho nên bình bát gọi là “Ứng lượng khí”. Giới luật Phật giáo qui định Tỳ kheo không được cất chứa nhiều bát, giữ gìn bát như giữ gìn con mắt. Khi thọ thực xong phải rửa sạch sẽ.
Do Bổn Tôn cầm bát là Phật, nhân thế mà khi chế tạo bát phải đúng theo luật Phật dạy. Trong Luật Tứ Phần chép: “Bát có 6 loại: Bát Sắt, bát nước Tô Ma, bát nước Ô Già La, bát nước Ưu Già Xa, bát đen, bát đỏ. Đại khái có 2 loại: Bát bằng sắt, bát bằng đất nung”.
Lại nói: “Dung lượng của bát, lớn thì 3 đấu, nhỏ thì nửa đấu, bậc trung thì có thể biết”.
Còn phương pháp chế bát phải đủ 3 điều kiện: “Thể, sắc, lượng”. Trong đó nêu ra bát nước Tô Ma… cũng đều là bát bằng sắt, bằng đất nung. Chẳng qua là sản địa bất đồng mà thôi.
- Luật chế vật thể làm bát : Bát thì chỉ dùng sắt và đất nung làm thành, dùng sắt làm thành thì gọi là bát sắt, dùng đất để nung làm thành thì gọi là bát bằng sành sứ, bát ngói, bát đất nung. Luật nghiêm cấm dùng vàng, bạc, đồng, bảo vật, lưu ly, cây, đá… chế thành bát. Nếu sử dụng những chất liệu vàng, bạc, đồng để làm thành thì mắc tội Đột Kiết La.
Còn sử dụng bát bằng cây thì tội Phạm Thâu Lan Giá.
- Kế đến là sắc của bát là chỉ màu sắc. Luật Phật qui định thường dùng 3 màu: Đen, đỏ, xám tro, trong đó màu đen và đỏ làm chủ, bát sắt đương nhiên là màu đen, bát bằng đất nung thì nung thành màu bồ kết, nếu nung xong có màu xám tro thì cũng được dùng.
- Sau cùng là lượng của bát: Lượng là chỉ cho dung tích của bát, phân ra làm ba loại: Lớn, vừa, nhỏ, cũng gọi là bát bậc thượng, bậc trung, bậc hạ.
- Theo lời Phật dạy bát bậc thượng đựng 90 lạng cơm, cở chừng 2 thăng.
- Bát bậc hạ đựng 30 lạng cơm tức không đầy 1 thăng.
- Bát bậc trung là ở khoảng giữa ước chừng 1 thăng rưỡi.
* Một số vật tùy thuộc vào bát:
Kinh Phật chép: Có một số Tỳ kheo dùng bát đựng cơm, khi để dưới đất bị lật đổ. Phật thấy thế nói: “Các Tỳ kheo có thể dùng đồng, sắt, sừng, ngà, ngói, đá, cây,… làm cái giá để bát cho vững tức là cái chân đế bát, cũng có thể dùng một ít cỏ lót ở phía dưới cho êm”. Do đó mà bát có thêm cái giá, cái giá nầy gọi là “Bát chi”. Khi có bát chi rồi một số Tỳ kheo khi cầm bát đi thật là bất tiện, trượt chân bị té bát bể. Phật dạy: “Thế thì trong lúc đi đường không cần phải ôm bát”, do đó các Tỳ kheo liền dùng y bọc bát nhưng lại bị rớt bể. Phật dạy: “Ta cho làm một cái túi đựng bát, đây gọi là bát nang – còn gọi là bát đại tức cái túi đựng bát”.
Bát vu, bát chi, bát đại, tất cả những danh từ nầy được hình thành, là những vật cần phải có đối với người xuất gia không được thiếu dù trong một ngày. Nếu như người xuất gia hay cư sĩ dùng bát để đựng cơm và thức ăn, thì phải phù hợp với luật Phật chế.
Chú thích:
(1) Hòa thượng Bố Đại (布袋, Futei, ?-916) ở Huyện Phụng Hóa (奉化縣), Minh Châu (明州), được xem như là hóa thân của đức Phật Di Lặc, có bài kệ rằng: “Nhất bát thiên gia phạn, cô thân vạn lí du, thanh mục đổ nhân thiểu, vấn lộ bạch vân đầu (一鉢千家飯、孤身萬里遊、青目覩人少、問路白雲頭, bình bát cơm ngàn nhà, thân chơi muôn dặm xa, mắt xanh xem người thế, mây trắng hỏi đường qua)”.
Đại Ngu Lương Khoan (大愚良寬, Daigu Ryōkan, 1758-1831), vị tăng của Tào Động Tông Nhật Bản, cũng có làm bài thơ rằng: “Nhất bát thiên gia phạn, cô du vạn lí xuân, tích kinh Tam Giới mộng, y phất cửu cù trần, tự linh vô sự tẩu, bảo dục thăng bình thần (一鉢千家飯、孤游萬里春、錫驚三界夢、衣拂九衢塵、自怜無事叟、飽浴昇平辰, bình bát cơm ngàn nhà, thân chơi vạn dặm xuân, tích chấn Ba Cõi mộng, áo phất chốn hồng trần, tự thân lão vô sự, ăn no hát nghêu ngao)”.
(2) Đức Phật chế rằng tài sản của người xuất gia là ba y và một bình bát. Hạnh nguyện đi khất thực cũng là một hình thức tu hành, nhằm đoạn trừ tâm tham lam, dẹp bỏ tự ngã, kiêu mạn, cống cao, sân hận, nóng nảy; nuôi dưỡng tâm từ bi, tu tập hạnh bình đẳng, bố thí thiện nghiệp. Như cổ đức thường dạy rằng: “Nhất bát thiên gia phạn, cô tăng vạn lí du, vị liễu sanh tử sự, khất hóa độ xuân thu (一鉢千家飯、孤僧萬里遊、爲了生死事、乞化度春秋, bình bát cơm ngàn nhà, cô tăng vạn dặm chơi, liễu trọn chuyện sanh tử, xin khắp qua tháng ngày)”.
◊-◊———————————————————————–◊-◊
NĂM THÁNG DẦN TRÔI
Thích Thiện Phước
Cuộc đời là một hành trình luôn đưa ta về phía trước, không giậm chân tại chỗ, không lùi lại phía sau, từng bước chân trải dài ấy, luôn mang theo: Ước mơ thách thức, hạnh phúc niềm đau, nụ cười tiếng khóc, thất bại thành công, nhục vinh được mất,… có người đạt được đỉnh cao của sự nghiệp một cách mau chóng dễ dàng khi còn rất trẻ, có người lận đận mãi vẫn không thành, có người thì chưa lên đến đài vinh quang thì nhìn lại đã già, hơi tàn sức kiệt, rồi phải chống chọi chịu đựng với bệnh tật, như chờ đợi đến hồi kết thúc một chuyến đi xa…
Ai cũng có một thời vẫy vùng xông pha nơi chân trời góc biển, rồi cũng có lúc phải thu mình bình lặng chốn quê nhà, vui cùng cỏ nội mây ngàn, đếm từng giọt mưa rơi như dòng thời gian của đời người đang trút xuống… trở về sống cho mình, ngồi cắt móng tay, đếm từng hơi thở, soi gương nhìn mặt mình thật kỹ thật lâu, để thấy những nếp nhăn in đậm nét phong trần, thấy mây bay cuối tận chân trời mà lòng đầy xao xuyến, bỗng quên đi bao ký ức về cuộc đời thành bại nhục vinh, đã là lữ khách trần gian thì cái gì là của họ của ta, đến lúc an lòng nhìn lại buông xuôi muôn duyên để nhẹ lòng cho một chuyến đi về…“cô đơn không hẵn một mình, một mình không hẵn cô đơn”, chim hót, lá rơi, bầu trời đầy sao đêm…chỉ một mình ta nhưng ngập tràn hạnh phúc bao la.
Mờ sáng rừng thiền chưa dọi nắng
Đêm về hoa cỏ cũng lặng yên
Từng tiếng chim kêu bình minh dậy
Sương lờ bóng nguyệt giới hương bay.
Thật ra, đời người mau chóng lắm bạn, tất cả mọi chúng ta đều sẽ có ngày ly biệt và đến điểm dừng, đó là ngày mà mình rời xa thế giới nầy, ly biệt người thân thương, mọi thứ mà ta gắn bó trân quí yêu thích rồi cũng phải buông xuôi, ta không giữ mãi những gì mình có được, mất mát, đổi thay, tàn hoại…vì thế gian là vô thường, có một thứ không bao giờ thay đổi, đó là luôn luôn thay đổi, sống ở đời đôi lúc cũng phải tuỳ duyên, thay đổi chính mình cho phù hợp với thời đại hoàn cảnh, nếu ta không thay đổi thì sẽ bị thay thế và lùi về phía sau.
Nếu biết còn vài ngày, vài giờ, vài phút giây nữa để sống, thì bạn sẽ sống như thế nào, và làm gì cho khoảng thời gian còn lại của mình?… Ai nấy đều có nỗi khổ niềm đau, vì vậy cho dù hoàn cảnh nào, ta phải sống tràn ngập tình thương yêu: Bản thân, mọi người và muôn loài, khi tình thương đủ lớn thì cánh cửa khổ đau cũng dần khép lại, xin cho đi tình thương vô hạn bằng nhiều phương diện ở trong đời.
Lạy Phật mong sao cho con và mọi người mọi loài sống an lành tự tại, như cánh hạc tung bay giữa bầu trời cao rộng thênh thang, như những đám mây nhẹ nhàng phiêu bồng cao vút chốn thiên không, như dòng nước thì thầm len lõi xuyên qua mọi ngóc ngách của vũ trụ bao la, thong dong từng bước chân đi ngang cuộc đời một cách an toàn không vướng mắc, như làn gió thổi qua những cánh đồng hoa cỏ, mang theo hương thơm vi diệu lan tỏa khắp mọi chân trời.
Thời gian của kiếp người là một nguồn tài nguyên có giới hạn, không thể tái chế, mua bán, trao đổi, tiền bạc châu báu mất đi hôm nay, ngày mai có thể tìm được, còn thời gian trôi qua rồi, sẽ không bao giờ trở lại. Món quà vô giá này, tạo hóa đã ban cho chúng ta và muôn loài đồng đều như nhau. Mỗi ngày đêm có 24 giờ đồng hồ, nhưng chúng ta sử dụng vào việc gì, đó là chuyện cá nhân của từng người…
Đời người sống vài mươi năm, thật quá ngắn ngủi so với vòng luân hồi vô tận. Mỗi một hành nghiệp của chúng ta, dù tốt hay xấu, đều ẩn tàng lý nhân quả ở đó. Vì vậy, khi được làm thân người, bạn hãy tận dụng cơ hội hiếm có nầy, cố gắng sống nhân từ, đạo đức, chân chánh, trung nghĩa, thanh cao, liêm khiết,… trải lòng yêu thương giúp đỡ mọi người.
Cuộc đời, vốn dĩ có nhiều sự bất an đau khổ, ta nên sống sao cho có ý nghĩa, mang lại niềm vui cho mình và người. Ngày ngày tu nhân tích đức, sớm sớm tinh tấn công phu, cầu mong cho mọi người hết khổ, sống đời an vui hạnh phúc trong cõi phù du mộng ảo nầy.
Tuy nhiên, cuộc đời thật tươi đẹp cho những ai sống chân thật với nó: Và vẫn còn đâu đó những khoảng trời bình yên vô hạn, những đàn cò trắng bay lượn xa xa trên cánh đồng lúa bất tận giữa buổi chiều thu nhạt nắng, những khu rừng nguyên sinh xanh thẳm bao la, những dòng sông tĩnh lặng uốn khúc êm đềm, những chú ong dễ thương chăm chỉ hút mật, những đàn bướm bay chập chờn trong vườn hoa cỏ dại khi bình minh về còn đượm thấm sương đêm….thành trụ hoại không – thế gian vô thường, sanh già bệnh chết – thân người giả tạm, xuân hạ thu đông – năm tháng dần trôi, lá rụng về cội nước chảy ra khơi, an nhiên cho một chuyến đi về,…
Thong dong ở mọi phương trời
Mây bay gió thổi mong đời an yên.
Gót chân thoát tục tuỳ duyên
Lối về hoa cỏ thiên nhiên thanh nhàn.
Nha Mân, 03/2023.
Kinh Vu Lan – Thích Thiện Phước.